Filmy polityka, film czarno-biały, na podstawie powieści

Ostatni dzień wojny. Poranek pierwszego dnia pokoju. Pokazać tej szczególnej nocy losy młodego człowieka uwikłanego w okupacyjną przeszłość, zmęczonego bohaterstwem, przeczuwającego inne, lepsze życie. Cóż to za piękny temat do filmu. Tej szczególnej nocy spotyka się przeszłość z przyszłością - i zasiada do jednego stołu. Przy akompaniamencie tang i fokstrotów bohater filmu, Maciek Chełmicki, szuka odpowiedzi, jak żyć dalej - jak zrzucić dławiący bagaż przeszłości, rozwiązuje odwieczny dylemat żołnierza. Słuchać czy myśleć. A jednak Maciek zabije...

Jest rok 1974. Stany Zjednoczone podpisały ze Związkiem Radzieckim układ o rozbrojeniu nuklearnym i zniszczeniu posiadanych zapasów broni jądrowej. Grupa amerykańskich generałów, przeciwna takiej polityce, postanawia zabić prezydenta i zagarnąć władzę. Spiskiem kieruje szef sztabu generalnego, który widzi w zawartym układzie groźbę dla narodu amerykańskiego. Jednakże jeden z wyższych oficerów, który inaczej wyobraża sobie dobro ojczyzny, krzyżuje plany zamachowców.

Fabułę filmu tworzą przeplatające się powojenne losy byłego pilota RAF-u, działaczki Związku Walki Młodych i oddanego komunisty. Tłem dla historii bohaterów, miejscami przebijającym się na pierwszy plan, są wydarzenia polityczne kolejnych okresów odradzającej się Polski. Opowieść o trudnych wyborach, skomplikowanych sytuacjach i o losach zwykłych ludzi, którzy po II wojnie światowej chcieli na nowo rozpocząć normalne życie. Obraz, który cenzura ukryła przed oczami widzów na przeszło dwadzieścia lat.

Akcja filmu toczy się w 1944 roku, w okolicach Lublina. W odradzającej się Armii Wojska Polskiego, znaleźli się porucznik Kolski (Marek Perepeczko) i partyzant-akowiec podporucznik Olewicz (Daniel Olbrychski). W nowym wojsku służą żołnierze popierający nowe władze i tacy, którzy mają poważne wątpliwości… Ze w względu na sytuację polityczną byli akowcy wolą nie ujawniać swojej przeszłości, atmosferę niepewności pogłębiają coraz częstsze aresztowania i oskarżenia żołnierzy Armii Krajowej. Na polu bitwy jednak, walczą ramię w ramię…

Na wyzwolonych spod okupanta ziemiach wschodnich powstaje zalążek polskiej władzy. Dzielny sierżant Otryna, w prowincjonalnym miasteczku na Lubelszczyźnie, zostaje komendantem posterunku milicji. Nie jest mu łatwo wprowadzić nowy ład i porządek w mieście. Ponadto musi walczyć z bandą NSZ.

Piszczyk pragnie się dostosować się do aktualnej sytuacji politycznej, ale mu się to nie udaje – z różnych powodów. Pragnie być wzorowym harcerzem, ale kompromituje się na defiladzie. W czasie antysemickich ekscesów na uczelni wzięty zostaje za Żyda, a kiedy znajduje się wśród osób niszczących sklepy żydowskie, zostaje pobity przez policjantów. We wrześniu 1939 roku przymierza wymarzony mundur podchorążego i w nim trafia do oflagu, gdzie po pewnym czasie zostaje zdemaskowany i uznany za szpiega. Podobny los czeka go w organizacji podziemnej. Po wojnie robi oszałamiającą karierę, wcielając w życie, dosłownie i bezmyślnie, aktualne hasła i zarządzenia…

Roman jest byłym żołnierzem Armii Krajowej. Pod koniec wojny otrzymuje rozkaz zlikwidowania ważnej osoby podejrzanej o współpracę z komunistami. Będąc targanym wyrzutami sumienia, wyroku nie wykonuje, przeprowadza się do innego miasta. Po latach zostaje jednak rozpoznany i uwięziony, by jedenaście lat później zostać objętym amnestią i wyjść z więzienia.

Autorem powieści „Rzeczywistość”, która stała się kanwą scenariusza, jest Jerzy Putrament. Rok 1937. Toczy się proces wileńskich komunistów. Jeden z nich to Julek Szulc współpracownik pisma „Rzeczywistość”. Policja próbuje wykorzystać jego zeznania przeciwko pozostałym oskarżonym. Proces kończy się pomyślnie dla oskarżonych, a władze zostają skompromitowane. Czy na tym policja zaprzestanie nękania współpracownika „Rzeczywistości”?